Νάξος
Η πρωτεύουσα της Νάξου, από τις ομορφότερες πόλεις των Κυκλάδων, βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νησιού και είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στις πλαγιές ενός λόφου. Αποτελεί το μεγαλύτερο τουριστικό θέρετρο του νησιού και είναι ένα σημαντικό εμπορικό σταυροδρόμι, καθώς και ένα πολυσύχναστο λιμάνι του Αιγαίου.
Η Χώρα είναι μία «ζωντανή» πόλη, με πλήθος καταστημάτων, μπαρ, εστιατόρια και καφετέριες που ικανοποιούν τον επισκέπτη, τόσο για την αγορά παραδοσιακών προϊόντων, όσο και τη διασκέδασή του.
«Σήμα κατατεθέν» της Χώρας (αλλά και του νησιού) είναι η Πορτάρα που βρίσκεται στο λιμάνι. Αξίζει να την επισκεφτεί κανείς, προκειμένου να απαθανατίσει το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα μέσα από την Πορτάρα.
Στην «κορυφή» της Χώρας ξεπροβάλλει το Κάστρο: το επιβλητικό μεσαιωνικό κτίσμα που κατασκεύασε ο Ενετός Μάρκος Σανούδος, όταν δημιούργησε το Δουκάτο του Αιγαίου. Τα σπίτια της Χώρας, μέσα στα στενά ανηφορικά δρομάκια, αποτελούν την καλλιτεχνική συνεισφορά της κυκλαδικής και της ενετικής αρχιτεκτονικής στο νησί, με τα περίφημα αρχοντικά να ξεχωρίζουν για τη μεγαλοπρέπειά τους.
Η τοπική παράδοση κάνει έντονη την παρουσία της σε όλες τις εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής των Ναξιωτών: ωστόσο, είναι ιδιαίτερα εμφανής στις δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ήθη και έθιμα των κατοίκων στα χωριά του νησιού. Στη Νάξο εορτάζονται με χαρακτηριστικό, παραδοσιακό τρόπο οι μεγάλες στιγμές της Ορθοδοξίας, ενώ υπάρχουν και άλλες τοπικές γιορτές, οι «ρίζες» των οποίων χάνονται στην αρχαιότητα.
Αποκριά: Ένα εκπληκτικό γλέντι, με άφθονο φαγητό, ποτό και τα απαραίτητα όργανα - που δίνουν τον κατάλληλο ρυθμό σε ιδιαίτερες χορευτικές επιδόσεις - θα συναντήσει ο επισκέπτης του νησιού κατά την περίοδο της Αποκριάς. Το γλέντι γιγαντώνεται τις τελευταίες ημέρες πριν από την Καθαρά Δευτέρα, με τους κατοίκους πολλών περιοχών να μεταμφιέζονται, εις ανάμνησιν των αρχαίων διονυσιακών εορτών. Χαρακτηριστικές φιγούρες οι κουδουνάτοι στην Απείρανθο: πρόκειται για μεταμφιεσμένους (φορούν λεπτό πανί για να μη φαίνονται τα πρόσωπά τους, κουκούλα, κάπα και κρατούν ένα ραβδί) που με τα τρεχαλητά και τα κουδούνια τους αναστατώνουν το χωριό. Συνήθως, οι κουδουνάτοι συνοδεύονται από άντρες ντυμένους ως γριές (έχοντας μία ρόκα και ένα καλάθι στα χέρια τους). Ανάλογη είναι και η περίπτωση των φουστανελλάτων (έχοντας φλουριά και παρδαλές κορδέλες) που δίνουν το δικό τους εορταστικό «χρώμα» στο Λιβάδι.
Πάσχα: Η μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας εορτάζεται με λαμπρό τρόπο στη Νάξο. Όπως και στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, τη Μεγάλη Παρασκευή νεαρές κοπέλες στολίζουν τον Επιτάφιο, ο οποίος το ίδιο βράδυ περιφέρεται στους δρόμους του νησιού, με τους κατοίκους να τον ραίνουν με ροδοπέταλα, τραγουδώντας ύμνους και κρατώντας αναμμένα κεριά. Το βράδυ του Σαββάτου όλες οι καμπάνες χτυπούν χαρούμενα, αναγγέλλοντας το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης του Χριστού, ενώ το γλέντι κορυφώνεται την Κυριακή με το παραδοσιακό ψήσιμο των αρνιών.
Πρωτομαγιά: Όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ο μήνας Μάιος δίνει την ευκαιρία στους κατοίκους να ξεχυθούν στους αγρούς και στα λιβάδια για να μαζέψουν πολύχρωμα λουλούδια και να «πιάσουν το Μάη», φτιάχνοντας υπέροχα στεφάνια και κορδέλες.
Αι Γιάννης: Τα άλματα πάνω από τη φωτιά - προκειμένου να φύγουν μακριά τα κακά πνεύματα και οι αρρώστιες - χαρακτηρίζουν την εορτή του Αι Γιάννη (23 Ιουνίου) στον Κλήδονα. Οι νοικοκυρές ετοιμάζουν αλμυρές πίτες, οι οποίες πιστεύεται πως έχουν «μαγικές δυνάμεις». Την ημέρα αυτή καίγονται τα στεφάνια που έχουν φτιαχτεί το Μάη, ενώ το γλέντι κορυφώνεται στην πλατεία του χωριού, με τοπικούς χορούς και τραγούδια.
Του Σταυρού: Η καλή σοδειά είναι πολύ σημαντική για τους κατοίκους στο Γαλανάδο, οι οποίοι την ημέρα της γιορτής του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου), αφήνουν έξω από την εκκλησία λίγους σπόρους - τυλιγμένους σε ένα πανί - για να τους ευλογήσει ο παπάς.
Τρύγος - Ρακιτζιά: Ο τρύγος αποτελεί ιδιαίτερη γιορτή για τους κατοίκους του νησιού, το φθινόπωρο. Αρχικά, τα βαρέλια πλένονται και ο μούστος συγκεντρώνεται, για να πάει στη συνέχεια στα πατητήρια, από όπου θα βγει το κρασί. Τα πατημένα σταφύλια (τσάμπουρα) που μένουν στο βαρέλι δεν πετιούνται, αλλά χρησιμοποιούνται για τη ρακή: τα ρακιτζιά αποτελούν μία παρεΐστικη γιορτή, όπου οι φίλοι (αλλά και περαστικοί) μαζεύονται, προκειμένου να δοκιμάζουν τη νέα παραγωγή, τραγουδώντας και διασκεδάζοντας.
Χριστούγεννα: Με παραδοσιακό τρόπο εορτάζεται η γέννηση του Χριστού στη Νάξο. Τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι λέγοντας τα κάλαντα (με τη συνοδεία τοπικών οργάνων), ενώ οι νοικοκυρές ετοιμάζουν χριστόψωμο και παραδοσιακά γλυκά.
Αξιοθέατα
Η Νάξος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και του φυσικού της πλούτου, αποτέλεσε το σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών που σημάδεψαν το νησί, αφήνοντας το δικό τους χαρακτηριστικό στίγμα στην ιστορική του πορεία. Στο νησί υπάρχουν πολυάριθμες εκκλησίες, αρχαία μνημεία, μεγαλόπρεπα αρχοντικά, εγκαταλελειμμένοι μύλοι, πύργοι και κάστρα, ως αποτέλεσμα των τριών μεγάλων περιόδων που σημάδεψαν τη Νάξο: της αρχαιότητας, του βυζαντίου και της ενετοκρατίας.
Ανάμεσα στα πολλαπλά αξιοθέατα του νησιού, ξεχωρίζει το ανάκτορο των Ιησουϊτών που αποτελούσε τον τόπο ανάπαυσης, περισυλλογής και ψυχαγωγίας των ιησουϊτών μοναχών. Παράλληλα, εντυπωσιακής ομορφιάς είναι η σπηλιά του Ζα, μέσα στην οποία βρέθηκαν ίχνη προϊστορικής κατοίκησης. Τέλος, ο επισκέπτης του νησιού έχει τη δυνατότητα να διακρίνει τα «σημάδια» μίας άλλης εποχής, όταν η σμυρίδα αποτελούσε μία από τις κύριες πλουτοπαραγωγικές πηγές της Νάξου.
Πορτάρα : Το "σήμα κατατεθέν" της Νάξου
Είναι κτισμένη στο νησάκι "Παλάτια", στην άκρη του λιμανιού. Είναι η γιγαντιαία και μεγαλοπρεπής πύλη ενός ναού αφιερωμένου στον Απόλλωνα. Κτίστηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα, την εποχή του τύραννου Λύγδαμι, όταν η Νάξος ήταν μεγάλο ναυτικό, εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο.
Αρχαιολογικό Μουσείο
Εδώ εκτίθενται τα ευρήματα των ανασκαφών, έργα της τέχνης και της καθημερινής ζωής από την προϊστορική περίοδο ως τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια (4η χιλιετία π.Χ.- 6ος αι. μ.Χ.). Το μουσείο στεγάζεται στο κτίριο της παλιάς Εμπορικής Σχολής (κτίσμα του 17ου αιώνα), μέσα στον χώρο του Κάστρου.
Αρχαιολογικός χώρος Γκρόττας
Κάτω από την πλατεία της Μητρόπολης, οι ανασκαφές αποκάλυψαν ένα τμήμα της μυκηναϊκής πρωτεύουσας της Νάξου (1300 π.Χ.). Ο χώρος έχει διαμορφωθεί κατάλληλα και είναι ανοιχτός στο κοινό.
Το Κάστρο
Εντυπωσιακό μνημείο που συνδέεται με την μακρόχρονη ενετική κυριαρχία (1204 - 1537). Βρίσκεται στον λόφο που αποτελεί την φυσική ακρόπολη της Χώρας. Το οικοδομικό αυτό σύνολο έχει την μορφή μεσαιωνικής πόλης με τους εξωτερικούς τοίχους των περιφερειακών σπιτιών να σχηματίζουν το τείχος του Κάστρου.
Ύρια - Ιερό Διόνυσου
Το ιερό των Υρίων, 10 χλμ. νότια της Χώρας, στη θέση Λιβάδι, ήταν το επίσημο ιερό του αστικού κέντρου της Νάξου και ήταν αφιερωμένο στον Διόνυσο. Ο ναός που διατηρήθηκε ορατός και αναστηλώθηκε ανήκει στον 6ο αιώνα π.Χ. Οι εργασίες αποκατάστασης του μνημείου έχουν ολοκληρωθεί (ευκολότερη πρόσβαση από το χωριό Γλυνάδο).
Τα μουσεία της Απειράνθου
Στο ορεινό χωριό της Απειράνθου, υπάρχουν τρία μικρά μουσεία: αρχαιολογικό, γεωλογικό και λαογραφικό. Στο αρχαιολογικό μουσείο φιλοξενούνται προϊστορικά ευρήματα από ανασκαφές σε διάφορα σημεία κυρίως της Ν.Α. Νάξου
αγκρί - Ναός της Δήμητρας
Το ιερό του Γύρουλα, κοντά στο χωριό Σαγκρί, ήταν το θρησκευτικό κέντρο μιας κατ' εξοχήν αγροτικής περιοχής και ήταν αφιερωμένο στην λατρεία της θεάς Δήμητρας αλλά και του Απόλλωνα. Ο ναός ανήκει χρονολογικά στον 6ο αιώνα π.Χ. και ήταν εξ ολοκλήρου (συμπεριλαμβανομένης και της στέγης) κατασκευασμένος από λευκό μάρμαρο. Σήμερα έχει τελειώσει η αναστήλωσή του ενώ λειτουργεί και μουσειακή έκθεση.
Κούρος (Φλεριό)
Στο Φλεριό, κοντά στο χωριό Μέλανες, σε καταπράσινη κοιλάδα, βρίσκεται ξαπλωμένος στο έδαφος, στην θέση που το παράτησαν οι αρχαίοι τεχνίτες, ένας μισοτελειωμένος Κούρος (ανδρικό άγαλμα). Το άγαλμα έχει υπερφυσικό μέγεθος (6,4 μέτρα) και είναι έργο του 7ου αιώνα π.Χ.
Κούρος (Απόλλωνα)
Κοντά στο χωριό Απόλλωνας, στην είσοδο ενός αρχαίου λατομείου, βρίσκεται ξαπλωμένος στο έδαφος, από το οποίο δεν αποκολλήθηκε ποτέ, ένας μισοτελειωμένος Κούρος (ανδρικό άγαλμα). Το άγαλμα έχει ύψος 10,45 μέτρα, παριστάνει τον Διόνυσο ή τον Απόλλωνα και χρονολογείται στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα..
Ο παλαιόπυργος της Πλάκας
Αρχαίος ελληνικός πύργος, ανάμεσα στο χωριό Τρίποδες και την παραλία της Πλάκας. Ο θρύλος που τον περιβάλλει μιλάει για μία μάντισσα-βασιλοπούλα που ζούσε σ' αυτόν.
Ο πύργος του Χειμάρρου
Είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Νάξου. Βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά της, ανάμεσα στον Ζα, το ψηλότερο βουνό της και την θάλασσα. Ο πύργος του Χειμάρρου είναι στρογγυλός, κτισμένος από μάρμαρο και σώζεται σε ύψος 15 μ. περίπου. Επικρατεί η άποψη ότι κτίστηκε στα ταραγμένα ελληνιστικά χρόνια (4ος - 3ος αι. π.Χ.).
Το κάστρο του Απαλίρου
Βρίσκεται στην κεντρική Νάξο, στην κορυφή απότομου βουνού. Κτίστηκε την βυζαντινή εποχή. Στους πρόποδές του, βρισκόταν η πρωτεύουσα της βυζαντινής Νάξου.
Το μοναστήρι του Φωτοδότη Χριστού
Στους βυζαντινούς χρόνους ανήκει χρονολογικά το οχυρωμένο μοναστήρι του Φωτοδότη Χριστού, έξω από το χωριό Δανακός, με πολύ ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Οι θρύλοι λένε ότι το έκτισε κάποια βυζαντινή βασιλοπούλα.
Η Παναγία η Πρωτόθρονη
Η εκκλησία της Παναγίας της Πρωτόθρονης (9ος - 10ος αι.), στο χωριό Χαλκί της Τραγέας, είναι η μεγαλύτερη βυζαντινή εκκλησία της Νάξου. Η εκκλησία παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τα επάλληλα στρώματα των τοιχογραφιών της. Λειτουργεί από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια μέχρι σήμερα.
Η Παναγία η Δροσιανή
Βρίσκεται κοντά στο χωριό Μονή και είναι σημαντικό μνημείο της παλαιοχριστιανικής περιόδου. . Διακρίνουμε τρεις οικοδομικές φάσεις. Το παλαιότερο στρώμα τοιχογραφιών είναι του 7ου αιώνα.
Ενετικοί πύργοι
Οι περισσότεροι πύργοι που συναντάμε σήμερα είναι οι ενετικοί που συνδέονται με την περίοδο της φεουδαρχίας. Οι πύργοι είναι κτισμένοι με ναξιώτικη πέτρα. Δεν είναι ασβεστωμένοι ούτε έχουν κανένα άλλο επίχρισμα, πράγμα που τους κάνει να γίνονται ένα με το τοπίο.
Οι σημαντικότεροι μεσαιωνικοί πύργοι που διατηρούνται μέχρι τις μέρες μας είναι ο πύργος του Μπελόνια, κοντά στο χωριό Γαλανάδο, οι πύργοι του Γκρατσία και του Μαρκοπολίτη, στην Τραγαία, ο πύργος του Φραγγόπουλου, στο Κουρουνοχώρι, ο πύργος του Μπαρότση , στο χωριό Φιλώτι.
Παναγία η Υψηλοτέρα
Είναι ένα μοναστήρια-φρούριο, κτισμένο ανάμεσα στο χωριό Γαλήνη και την θάλασσα. Η Παναγία η Υψηλοτέρα (πύργος της Υψηλής) ιδρύθηκε το 1600 από τον ορθόδοξο Έλληνα Ιάκωβο Κόκκο και αποτελούσε ορμητήριο και καταφύγιο των αγροτών της περιοχής, στον αγώνα κατά των Φράγκων.
Το μοναστήρι και ο πύργος της Αγιάς
Η Μονή της Αγιάς είναι κτισμένη στο βόρειο τμήμα του νησιού, σε υψόμετρο 220 μέτρων. Στο προαύλιό της υπάρχει πηγή που περιβάλλεται από πελώρια πλατάνια. Περίπου 150 μέτρα πάνω από την Μονή υψώνεται ο πύργος της Αγιάς (17ος αι.) που καταστράφηκε πρόσφατα από πυρκαγιά. Ο Πύργος είναι ορατός από τον παραλιακό δρόμο που συνδέει την Χώρα με τον Απόλλωνα (περίπου 6 χλμ. πριν τον Απόλλωνα).
